Türkiye’nin enerji dönüşümünde kritik viraj: Çıkan gaz ve petrolden pay alınabilir
Türkiye son dönemde enerjide dışa bağımlılığı azaltmak için önemli atılımlar yaptı. Karadeniz’deki doğal gaz keşfinin yanı sıra Türkiye’de gaz merkezinin kurulması için yapılan girişimler bunlardan sadece birkaçı. Özellikle Libya ve Somali ile enerji anlaşmaları konusunda da önemli adımlar atıldı. Peki Türkiye başka ülkelerden çıkardığı petrol ve doğal gazdan pay alabilir mi? Gaz merkezi ne zaman kurulacak? İşte detaylar...
Türkiye son dönemde enerjide dışa bağımlılığı azaltmak için önemli atılımlar yaptı. Karadeniz’deki doğal gaz keşfinin yanı sıra Türkiye’de gaz merkezinin kurulması için yapılan girişimler bunlardan sadece birkaçı. Özellikle Libya ve Somali ile enerji anlaşmaları konusunda da önemli adımlar atıldı. Peki Türkiye başka ülkelerden çıkardığı petrol ve doğal gazdan pay alabilir mi? Gaz merkezi ne zaman kurulacak? İşte detaylar...
Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan savaş sorasın AB ülkeleri Rus gazına yönelik bazı kısıtlamalara gitmişti. Bu yılın ilk çeyreğinde ise AB ülkelerine gelen Rus gazı miktarı yüzde 23 artarak 7 milyar metreküpü geçti. Rusya'dan AB'ye gönderilen gazın yüzde 53'ü Türkiye aracılığıyla iletildi.
Özellikle Rusya ve Türkiye tarafından Trakya’da bir gaz merkezi kurulmasına ilişkin bazı girişimler yapılmıştı. Trakya üzerinden bir gaz sevkiyatı yapılmak istenirken, İstanbul Finans Merkezi üzerinden bir gaz borsası kurulup fiyatların da burada belirlenmesi isteniyordu.
Türkiye’nin Karadeniz’deki doğal gaz keşfi tarihin en büyük
enerji hamlesi oldu. Bunun yanı sıra Türkiye’nin Irak, Azerbaycan,
Rusya gibi ülkelerle halihazırda enerji anlaşması bulunurken, Libya
ve Somali gibi ülkelerle yaptığı bazı enerji hamleleri var.
Bakan Bayraktar geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, “Libya’da
kara sahasında anlaşmaya çok yakınız. Uluslararası petrol
şirketleri ile ortaklık yapıyoruz. Libya’da deniz sahası ile
ilgiliyiz” açıklamasını yapmıştı.
Somali’de deniz tarafında ciddi petrol rezervi olduğunu söyleyen
Bakan Bayraktar, “Hedefimiz 2024 yılı bitmeden biz orada tespit
ettiğimiz bir lokasyonda sismik çalışmaya başlayacağız” ifadelerini
kullanmıştı.
TÜRKİYE’NİN KAZANCI NE?
Peki Trakya’da gaz merkezi ne zaman oluşturulacak? Dış
ülkelerden gelen gazın Türkiye üzerinden AB ülkelerine sevk
edilmesi durumunda Türkiye’nin kazancı ne olacak? Libya ve Somali
gibi ülkelerde bulunacak petrol ve doğal gaz üzerinden Türkiye pay
alabilir mi?
Konuyla ilgili merak edilenleri MÜSİAD Enerji ve Çevre Sektör
Kurulu Başkanı Altuğ Karataş ile TBNG CEO'su Sinan Furat
milliyet.com.tr’ye açıkladı.
Altuğ Karataş konuşmasında şu ifadeleri kullandı: “Hem gaz
hatlarında hem petrol boru hatlarında Türkiye’nin bazı ülkelerle
yapmış olduğu anlaşmaları var. Bu her anlaşmaya göre değişmektedir.
Azerbaycan petrolünün ve gazının başka ülkelere ulaştırılmasında,
Rus gazının TürkAkım vasıtası ile Türkiye’ye gelip başka ülkelere
ulaştırılmasında sözleşmede belirtilen haklara göre bir gelir elde
ediliyor. Burada gelirden çok daha önemlisi Türkiye’nin güvenilir
ülke olarak kabul edilip Türkiye üzerinden gazın başka ülkelere
ulaştırılmasıdır.
Hem Rusya hem Türkiye hem de birçok ülke şu anda Türkiye’nin gaz
merkezi olması yönünde görüş beyan etmeye başladı. Türkiye’ye gelen
LNG gemilerinin sıvı doğal gazın, gaz fazına getirilip diğer
ülkelere verilmesiyle ilgili anlaşmalar oldu. Macaristan, Romanya
ve Bulgaristan ile anlaşmalar yapıldı. Sadece Rus gazı değil, başka
gazları da Türkiye diğer ülkelere sevk etmeye başladı.
‘TÜRKİYE İÇİN AVANTAJ OLUŞTURUYOR’
Dünyadan gelen doğal gazın anlaşma ile Türkiye üzerinden
Macaristan, Romanya ve Bulgaristan’a gitmesi Türkiye için bir
avantaj oluşturuyor. Rusya’dan gelen gazın Türkiye üzerinden
Avrupa’ya geçişi konusunda bir kısıtlama yok.
TRAKYA’DA GAZ MERKEZİ NE ZAMAN KURULUR?
Trakya’da bir gaz merkezi kurulması ile ilgili bazı altyapılarımız
hazır. Bazı altyapıların ise uzun süreli yapılması lazım. Rusya,
yeni hatlar çekebileceğini Türkiye üzerinden yeni boru sevkiyatı
ile bunları sağlayabileceğini söylüyor. Yeni bir boru sevkiyatının
Türkiye üzerinden yapılması 2-3 yıldan aşağı bir süre değildir.
Türkiye'nin mevcutta doğal gaz hatları var. Azerbaycan’dan gelen
doğal gazın (TANAP) 10 milyar metreküp daha artırılması üzerine
anlaşma yapıldı, ek hatlar monte edilebilir.
‘TÜRKİYE ŞU ANDA GAZ MERKEZİ ROLÜNÜ OYNUYOR’
Türkiye’nin şu anda 4 LNG terminali var. Dünya üzerinden gelen
sıvılaştırılmış doğal gaz bizim tarafımızdan gaz haline getirilip,
boru hatları ile Yunanistan üzerinden İtalya’ya iletilebiliyor.
Türkiye bir nevi adı konulmamış bir gaz merkezi rolünü oynuyor.
Türkiye’nin esas arzu ettiği şu: Fiyatın da burada belirleneceği,
borsanın burada olacağı, İstanbul Finans Merkezi’nde Türkiye’deki
gaz borsasında fiyatların belirleneceği ve fiziki olarak da Trakya
gaz merkezi üzerinden sevk edileceği bir rolü oynamak istiyor.
DİĞER ÜLKELERDEN GELEN GAZ İLE BİRLİKTE TÜRKİYE NET İHRACATÇI KONUMA GEÇER Mİ?
Diğer ülkelerden yani Katar, Cezayir, ABD dahil olmak üzere
gelecek gazların terminallerde sıvılaştırılıp gaza çevrilmesi ve
sevk edilmesinde ticari bir rol oynanır. Mevcut ülkelerden gelen
gaz Türkiye’yi kendi gaz dengesinde bir ihracatçı konuma getirmez.
Türkiye, 2027’de kendi tükettiği gazın yüzde 30’unu kendi
toprakları üzerinden üretmiş olacak. Ancak gaz merkezi olduğu
taktirde bu rakamın katbekat üzerinde bir gaz Türkiye topraklarına
gelip başka ülkelere gitmiş olacak.
LİBYA VE SOMALİ GİBİ ÜLKELERLE GAZ ANLAŞMALARI HAKKINDA
Uzun bir süredir Somali, Libya, Irak ve bunun haricinde başka
ülkelerden de Türkiye'ye yönelik isteklerin ve taleplerin geldiği
yönünde bilgiler oluyor. Türkiye hem arama hem de sondaj
gemilerinde dünyanın en büyük 5 filosundan birine sahip. Türkiye
Petrolleri burada ciddi bir tecrübe edindi. Türkiye Petrolleri
dünyanın en büyük enerji şirketlerinden birine dönüşüyor.
‘TÜRKİYE ÇIKARILAN PETROL VE GAZDAN PAY ALABİLİR’
Kıta sahanlığı anlaşmasından sonra Türkiye, Libya ile bir anlaşma
yapmıştı. Şimdi Somali de dahil olmak üzere Irak da bunun içine
giriyor. Görülüyor ki Türkiye gaz miktarı açısından net ihracatçı
değil ancak enerji teknolojileri ve enerji aramaları konusunda net
bir ihracatçı konuma geliyor. Artık bu hizmeti ve mühendisliği
başka ülkelere ihraç edecek. Yapılacak olan anlaşmaların içeriğini
de görmemiz lazım ancak Libya, Somali gibi ülkeler üzerinden
bulunacak petrol veya gazdan pay alma durumu da ortaya çıkacaktır.
Bu da şunu göstermektedir: Türkiye artık enerji alanında hizmeti
ihraç edebilen bulduğu kaynaktan da pay alabilecek bir ülke
konumuna gelmiştir.
BAKAN BAYRAKTAR KARADENİZ’DE BİRKAÇ AY İÇERİSİNDE PETROL ARAMAK
İÇİN SONDAJ YAPILACAĞINI SÖYLEDİ, BEKLENTİ NE?
Sismik aramalar uzun bir süredir yapılıyordu. Biz Orta Karadeniz ve
Doğu Karadeniz tarafında zaman zaman incelemeler yapıldığını
biliyoruz. Bazı tespitler var. Hatta deniz yüzeyinde bile petrol
sızıntıları olduğunu söylüyorlar. Sismik arama gemileri ile tespit
edilen noktalarda sondaj gemileri ile burada bir potansiyel olup
olmadığının tespit edilmesi gerekiyor.
‘TÜRKİYE DENİZDEN PETROL ÇIKARACAĞI İLK NOKTAYA ULAŞABİLİR’
Bizim de tahminlerimiz Orta Karadeniz ve Doğu Karadeniz’de
sondajların yapılacağı, özellikle gaz ile birlikte petrol çıkma
ihtimalinin bulunabileceğidir. Bu durumda belki de Türkiye denizden
petrol çıkaracağı ilk noktaya yelken açabilir. Hakkari-Van
sınırında ve Siirt’in bir köyünde sondajlar açılmaya başlandı.
Türkiye hem karada hem denizde bu araştırmalarına devam
ediyor.”
TÜRKİYE’NİN KAZANCI NE?
TBNG CEO'su Sinan Furat ise açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
Rus Gazprom ve Ukrayna'nın Naftogaz şirketi arasındaki mevcut
transit anlaşması 2024 sonunda sona eriyor. Rusya'nın Avrupa'ya
boru hattıyla yaptığı gaz ihracatının yaklaşık yarısı Ukrayna'nın
iletim sistemi üzerinden gerçekleştiriliyordu. Geçen yılın ikinci
yarısında Rusya'nın Avrupa'ya yaptığı gaz sevkiyatının yüzde 48'i
bu sistemden, yüzde 52'si ise TürkAkım boru hattı üzerinden
yapılmıştı.
Ukrayna siyasi nedenlerle bu sözleşmeyi uzatma konusunda isteksiz
olduğunun sinyallerini veriyor. Rus gazının AB’ye ihracatında
Türkiye üzerinden yapması TürkAkım boru hattını kullanması ile
ekonomimize katkı sağlarken, Ukrayna ile olan transit anlaşmasının
uzatılmaması durumunda, Avrupa'ya yapılan gaz ihracatının tamamı
Türkiye üzerinden olması söz konusu olacaktır. Bu durumda, taşıma
bedeli yanında Türkiye'nin Avupa ülkeleri ile diğer ticaret
anlaşmaları da olumlu anlamda etkilenecek ve ülkemizin pazarlık
gücü artacaktır. Ayrıca doğal gaz ticaretini de içeren bölgesel bir
enerji merkezi olmasi, ülkemize ekonomik ve stratejik güç
kazandırmasi anlamina da gelmektedir.
GAZ MERKEZİ İÇİN BİR TARİH BEKLENTİNİZ VAR MI?
Trakya'da bir doğal gaz ikmal merkezi kurulması halinde Rus gazı
Avrupa'ya ve uzak coğrafyalara Türkiye üzerinden açılacak. Trakya
enerji üssü olacak. Türkiye Trakya'da kurulacak doğal gaz merkezi
ile Avrupa'nın en büyük gaz tedarikçisi olacak.2024 yılı ikinci
yarı veya en geç 2025 yılı ilk yarısında gaz merkezini
bekliyoruz.
Türkiye enerji üreticileri ve tedarikçileri açısından önemli bir
piyasa oyuncusu olma özelliğine ve potansiyeline sahip. Türkiye’nin
“gaz merkezi” konumunda olmasinda bir dizi zorluklar söz konusu
olsa da, bu zorluklar , enerji stratejilerinin geliştirilmesi,
rekabetçi bir piyasa yapısı ve enerji politikalarının
sürdürülebilirliği ile ülkemizin enerjide yatırım cazibesi olan bir
konuma yukselmesi anlamina gelmektedir.
TÜRKİYE NET İHRACATÇI KONUMA GEÇER Mİ?
Türkiye iletim hatları ile gaz geçiş hattında önemli bir konuma
geçer. Karadenizde veya kendi karasularimizda yapacagimiz her
dogalgaz kesfi, ulkemizi net ihracatci olma hedefine daha cok
yaklastiracaktir.
Türkiye, gaz tedariki ve iletimi için şu hatlara sahip:
RUSYA – TÜRKİYE DOĞAL GAZ BORU HATTI (BATI HATTI)
Türkiye'ye Bulgaristan sınırında Malkoçlar'dan giren ve
İstanbul'dan geçerek Ankara'ya ulaşan Rusya-Türkiye Doğal gaz Boru
Hattı 845 kilometre uzunluğunda. Hattın kapasitesi 14 milyar
metreküp.
MAVİ AKIM DOĞAL GAZ BORU HATTI
Rusya'dan Karadeniz geçişli şekilde Türkiye'ye ulaşan hat ile
Türkiye'ye yıllık 16 milyar metreküp doğal gaz gönderiliyor. Ayrıca
Mavi Akım, Rusya topraklarında, İzobilnoye-Djubga arasında bir boru
hattı sistemi; Karadeniz geçişinde, Djubga-Samsun arasında paralel
iki hat, Türkiye topraklarında Samsun - Ankara arasında da bir boru
hattı sistemi olmak üzere üç ana bölümden oluşuyor.
TRANS-ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP)
Azerbaycan gazının Türkiye üzerinden Avrupa'ya transit taşınmasını
sağlıyor. TANAP'tan sağlanan doğal gaz akış miktarı, Trans
Adriyatik Boru Hattı (TAP) dahil 29,7 milyar metreküpe ulaştı.
TÜRKAKIM
Hat, Rusya'dan başlayarak Karadeniz üzerinden Türkiye'nin Karadeniz
kıyısındaki alım terminaline ve devamında Türkiye toprakları
üzerinden Türkiye'nin komşu devletleriyle olan sınırlarına kadar
uzanıyor. Her biri yıllık 15,75 milyar metreküp kapasiteye sahip
iki hattan oluşan proje Rusya'dan Türkiye'ye doğal gaz arzının yanı
sıra Avrupa'ya arza da imkan tanıyor. Hattan Avrupa'ya da gaz
iletiliyor.
DOĞU ANADOLU DOĞAL GAZ ANA İLETİM HATTI (İRAN – TÜRKİYE)
İran doğal gazının Türkiye'ye arzı amacıyla devreye alınan hat,
Doğubayazıt'tan başlayıp Erzurum, Sivas ve Kayseri üzerinden
Ankara'ya uzanıyor. Hattın bir kolu da Konya üzerinden Seydişehir'e
ulaşıyor.
BAKÜ-TİFLİS-ERZURUM DOĞAL GAZ BORU HATTI (BTE)
Azerbaycan'ın Güney Hazar Denizi kesiminde yer alan Şahdeniz
sahasında üretilen doğal gaz Türkiye'ye ulaştırılıyor. Hatta
2007'den beri gaz akışı sürüyor.
TÜRKİYE-YUNANİSTAN DOĞAL GAZ ENTERKONNEKSİYONU (TYE)
Güney Avrupa Gaz Ringi'nin ilk aşaması olan hat, İpsala sınır
noktasında Yunanistan'a giriş yaparak Gümülcine'de sona eriyor.
Türkiye ve Yunanistan doğal gaz şebekelerinin birbirine bağlanması
ile doğal gazın Türkiye'den veya Türkiye üzerinden Yunanistan'a arz
edilmesine olanak sağlıyor.
Türkiye’nin Irak, Azerbaycan, Somali, Libya gibi ülkelerle bazı
ortaklıkları ve anlaşma durumları mevcut. Buralarda son durum
ne?
Türkiye’nin Irak ile devam eden bir tahkim davası var. 4 Ekim 2023
itibarıyla petrol boru hattı teknik olarak çalışmaya hazır ama boru
hattından bir akış yok. Kuzey Irak yönetimi ile merkezi hükümet
arasındaki anlaşmazlıktan kaynaklı sıkıntı var. 4 Ekim 2023
tarihinden sonra teknik olarak petrol akışına mani hiçbir şey
olmamasına rağmen bir varil bile petrol henüz buradan akmış değil.
Libya ve Somali'de sismik çalışmalar yapılacak. Libya'daki bir kara
sahasında anlaşmayı önümüzdeki günlerde imzalanması
planlanıyor.Türkiye uluslararası petrol şirketleriyle bir ortaklık
yapacak. Türkiye Libya'da çok önemli bir offshore sahasıyla
ilgileniyor. Somali de 2024 bitmeden bir lokasyonda sismik
çalışmaya başlanılacak. 3 boyutlu bir sismik yapılacak. Gelecek
sismik değerlendirmelerle 2025'te keşif amaçlı bir derin deniz
sondajı yapılacak. Gabar'da günlük 40 bin varilin üzerinde üretim
olduğunu ve halihazırda çıkarılan petrolün tankerlerle taşınıyor,
üretim arttıkça maliyetleri düşürmek ve lojistik kolaylık için boru
hattına ihtiyaç var. Gabar sahasını Irak-Türkiye boru hattına
bağlayacak 35-36 kilometrelik hattın yarısının yapımı gerçekleşti.
İdil'deki BOTAŞ istasyonuna bu petrolü taşıyacak boru hattının
yapımı devam ediyor. Oraya ulaştıktan sonra da 650 kilometrelik
Irak-Türkiye boru hattıyla petrolü Ceyhan Dörtyol'a ulaştırmak
mümkün olacak.Irak-Türkiye boru hattının Türkiye sınırlarındaki 650
kilometrelik kısmı hep çalışır vaziyette bulunuyor.
Bakan Bayraktar geçtiğimiz günlerde Karadeniz’de birkaç ay
içerisinde petrol keşfi için sondaj yapılacağını duyurdu. Burada
beklenti ne?
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Karadeniz'de
petrol emaresi olduğu düşünülen bir alanda keşif kuyusu için
ilerleyen aylarda sondaj çalışması yapılacağını duyurdu. Rize
Çayeli ilçesinin yaklaşık 7 mil açıklarında suyun üzerinde bulunan
tabakalardan örnekler alıp petrol potansiyelini öğrenmek için
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına (TPAO) gönderilmişti. TPAO’ya
gönderilen numunelerin sonucu Maden’e ulaştı. Maden’e ulaşan analiz
sonuçlarında denizin yüzeyine sızan sıvının ham petrol olduğu
ortaya çıktı. Yapılacak araştırmalarda iki boyutlu ve üç boyutlu
sismik araştırmalar yapılacak. Bunun yanında belki deniz tabanından
jeolojik numune alınacak, karıt numunesi alınacak veya tortuluğu
sediman örnekleri alınacak. Bunlar gravite ve manyetik sismik
çalışmalarla birlikte Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın veri
işlem merkezinde değerlendirilecek. Denizin yüzeyine sızan bu
petrol rezervuarı nereden geldiği tespit edilecek. Sondajlar
sonucunda yine elde edilecek sonuçlardan sonra petrol üretimine
geçecek. Ek olarak, ülkemiz Karadeniz bolgesinde yaklasik 172 bin
km2 ekonomik munhasir alana sahip. Bu kadar genis bir alan,
hidrokarbon aramaciligi acisindan ciddi bir potansiyel anlamina
gelmektedir. Bu dogrultuda, sismik calismalar sonrasi belirlenen
sondaj alanlarinda yapilacak calismalar Sakarya gaz sahasinda
kesfedilen dogal gaza ek olarak, petrol kesfetme potansiyelide
barindirmaktadir. Hala aranacak cok genis bir alanin oldugunu da
unutmamak gerekir.