Bilim dünyası Covid’in yarattığı uzun dönem etkileri çözmeye çalışıyor
DSÖ, Covid-19 pandemisinin bitmeye yakın olduğunu açıklasa da virüs halen enfeksiyonu geçirmiş kişilerin hayatını olumsuz etkiliyor. Bilim dünyası, şimdi de Covid sonrası etkilerle baş etmenin yollarını arıyor. Covid geçirenlerin yüzde 5 ila 15'inin, yani yaklaşık 30 ila 90 milyon kişinin, "Uzamış Covid" ile başı dertte. Uzman isim Avrupa'da bazı merkezlerde uzamış Covid tedavisi için "kanın temizlenmesi" olarak bilinen plazma değişiminin denendiği klinik araştırmaların detaylarını anlattı.
Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, geçtiğimiz günlerde "pandeminin sonu göründü" açıklamasını yaptı ancak bilim dünyası pandemi bitme noktasına gelse de Covid’in yarattığı uzun dönem etkilerle uğraşıyor.
Hastalığı geçirdikten aylar sonra dahi yorgunluk, halsizlik, bilinç bulanıklığı, unutkanlık hatta çeşitli mental sorunlara dahi yol açabilen Covid enfeksiyonunun vücutta yarattığı uzun dönem etkiler için yen tedavi yolları aranıyor. Dünyada şimdiye dek 612 milyon kişinin virüsle enfekte olduğu açıklansa da kayıtlara girmeyenlerle beraber bu sayının çok daha büyük boyutlarda olduğu düşünülüyor. Sadece ABD’de çalışma çağındaki 18-65 yaş grubu 16 milyon insanın Covid sonrası uzamış etkiler nedeniyle sağlık sorunu yaşadığı kaydediliyor.
İstanbul’da gerçekleştirilen 17’nci Dünya Aferez Kongresi’nde konuşmacılardan biri olan Barcelona Üniversite Hastanesi Hematoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Miquel Lozano, ağır Covid hastalarındaki plazma değişimi tedavilerinin, uzamış Covid hastalarında da etkili olabileceğini kaydetti.
"UZAMIŞ COVID ETKİSİ KİŞİDEN KİŞİYE FARKLI"
Son yıllarda birçok hastalıkta uygulanan ‘terapötik plazma
değişimi’ ile hasta kanı plazma ve diğer bileşenlerine ayrılıyor ve
hastalık etkenlerinin yoğun olduğu plazma kısmının yerine, albümin
gibi tedavi edici proteinler konarak hastanın kanının
değiştirilmesi sağlanıyor.
Bu tedavi yönteminin Covid geçirdikten aylar sonra bile hala şikayetleri bitmeyen kimi hasta gruplarında etkili olabileceğini kaydeden Prof. Dr. Lorenzo, "Dünyada 610 milyondan fazla insan Covid pandemisinden etkilendi. Bunlar resmi rakamlar. Bu sayının çok daha yüksek olduğu düşünülüyor. Bu insanların yüzde 5 ila 15'i, hastalık geçtikten aylar sonra bile Covid’in etkilerini taşıyor. Buna ‘Long Term Covid' yani uzun dönem Covid etkileri diyoruz. Uzamış Covid’de, hastalığın semptomları kişiden kişiye değişiyor. Çok yorgun hissetmek, beyin sisi dediğimiz mental sorunlar, pıhtılaşma problemleri aşırı bağışıklık yanıtı gibi pekçok formu var. Dolayısıyla uzun dönem Covid’de tek bir hastalık adı söyleyemiyoruz. Öncelikle bu hastalıkları tanımlamaya çalışıyoruz. Çünkü tedavi bulabilmek için sebeplerini de bulabilmemiz gerekiyor" dedi.
"ÜÇ MEKANİZMA BUNA YOL AÇIYOR"
Uzun Covid’i tetikleyen üç mekanizmanın göze çarptığını anlatan
Prof. Dr. Lorenzo, şu bilgileri verdi: "Bunlardan birincisi, hiper
immün yanıt yani aşırı bağışıklık yanıtı. Bu da vücutta yüksek
inflamasyona bağlı şikayetlere yol açıyor. İkincisi, hastalık
geçmesine rağmen virüsün vücudun bir yerlerinde, kanda halen az da
olsa gizli kalmış olması. Diğer hipotez ise koagülan dediğimiz
pıhtılaşma sorunlarına yol açması ve tromboz yani pıhtıya neden
olması. Bu pıhtılar da beynin ince damarlarında minik
tıkanıklıklara yol açarak mental etkilere neden olabiliyor. Eğer
biz, hangi hastada hangi nedenin olduğunu iyi tanımlayabilirsek, en
iyi tedaviye de öyle ulaşabiliriz. Bilim dünyasının şu an üzerinde
tartıştığı konulardan birisi aferez tedavileri yani plazma değişimi
ile hastanın kanını albümün proteini gibi tedavi edici çözeltilerle
değiştiriyoruz."
KLİNİK ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR
Hastadaki mekanizmanın ne olduğuna göre tedaviler verilmesi
gerektiğine de işaret eden Prof. Dr. Lorenzo, "Eğer pıhtılaşma
sorunu varsa, kan sulandırıcı dediğimiz damar açıcı ilaçlar
veriyoruz. Eğer hala Covid varlığını vücutta tespit ettiysek, ona
göre plazma aferez dediğimiz plazmayı değiştirme işlemini
yapabiliyoruz. Ya da inflamasyon yani bağışıklık yanıtının yüksek
olduğu bir durum varsa, o zaman da bu inflamasyonu yani bağışıklığı
baskılayacak tedavilere yöneliyoruz. TPE işlemini pandemi döneminde
özellikle yoğun bakımda yatan ciddi Covid hastalarda devamlı
kullandık ve ölüm oranlarını azalttığı da defalarca gösterildi.
Yani aslında bu yöntem, akut Covid enfeksiyonunda kullanılıyordu.
Şimdi Covid'in uzun dönem etkilerinde de bunun faydası olabilir mi,
bunun üzerine çalışmalar yürütülüyor. Kronik ya da uzun dönem Covid
etkilerinde plazma değişiminin kanıtları henüz tam olarak yeterli
değil. Akut dönemde çok etkili olduğunu biliyoruz ama kronik
dönemdeki sonuçlar henüz klinik çalışmalar kapsamında. Bizim
merkezimizde de buna yönelik bir çalışma yürütülüyor ve uzun dönem
Covid’den mustarip inflamasyon belirteçleri yüksek olan hastalar
dahil edildi. Sonuçlar, bilimsel olarak da yayınlanacak" dedi.