Yıllık izin kararı
Yıllık izin hakkı kazanmanın tek yolu aynı işyerinde 1 yıldan fazla çalışmak. Fakat yeni işe başlayan çalışanlar özellikle yıllık izin haklarının yaz aylarına kadar tamamlanamaması durumunda, işverenden avans yıllık izin talebinde bulunuyor. Peki çalışanların böyle bir hakkı var mı? İşveren bir yılını doldurmayan çalışana izin vermek zorunda mı?
Milyonlarca çalışan bir yılını doldurmadan senelik izin
talebinde bulunup bulunamayacağını merak ediyor. Milliyet'ten Cem
Kılıç merak edilen bu soruyu tüm detayları ile ele aldı.
İŞTE CEM KILIÇ'IN O YAZISI:
İşverenler bazen yıllık izne hak kazanmamış işçiye avans yıllık
izin kullandırtabilir. Ancak yıllık izin, bir iş sağlığı ve
güvenliği önlemidir. Bu nedenle yıllık izin kullanım kültürünün
yerleştirilmesi, bunun parasal alacağa dönüşmesinin ancak istisnai
bir durum olduğunun vurgulanması gerekir.
Yıllık ücretli izin hakkı, İş Kanunu’nda işçinin bir yıllık çalışma
süresini doldurmasına bağlanmıştır. İşçinin çalıştığı sürelere göre
kullanacağı izin hakkı ise asgari olarak belirlenmiş, işçilere bu
sürelerin üzerinde de izin hakkı tanınmasına imkan verilmiştir.
Ayrıca bazen işverenler bir yılını doldurmayan çalışanlarına da
avans izin kullandırabilmektedir. İşçi işveren ilişkilerinde avans
izin kullandıktan ve fakat yıllık izne hak kazanmadan işçinin işten
ayrılması veya arada bir anlaşma olmadan işçinin yasal hakkından
daha fazla izin kullanması halinde sorun çıkabilmektedir. Bugünkü
yazımda işçilerin yasal haklarının üzerinde izin kullanımlarında
işverenin bu sürelere ait ücreti geri talep edip edemeyeceğini
inceleyeceğim. Fakat öncesinde yıllık izne hak kazanma
şartları…
EN AZ BİR
YIL
İş Kanunu işçilere işyerinde bir yılını doldurmadan yıllık izin
kullanma hakkı tanımıyor. İşçi bir yılını doldurduktan sonra ikinci
yılı içinde hak kazandığı yıllık izni kanunun öngördüğü sisteme
uygun şekilde kullanmak zorunda. İş Kanunu’muza göre; bir yıldan
beş yıla kadar çalışmış işçiye 14 günden, beş yıldan fazla on beş
yıldan az çalışmış işçiye 20 günden, on beş yıl ve daha fazla
çalışmış işçiye 26 günden az izin verilemez. Belirttiğimiz gibi bu
süreler asgari sürelerdir. İşveren isterse hedefleri tutturan
işçilere ilave izin verebileceği gibi, toplu iş sözleşmesiyle daha
uzun izinler belirlenebilir. 18 yaşından küçük ve 50 yaşından büyük
işçilere ise 20 günden az izin verilemez.
KANUNA GÖRE...
Yıllık iznin kullanımında kanun sadece süreleri değil, bunların ne
şekilde kullanılabileceğini de düzenliyor. Bütün işyerleri için
öncelikli ilke hak kazanılan yıllık iznin ilgili olduğu yılda
kullanılması ve tamamen tüketilmesi. Çünkü amaç işçinin
dinlendirilmesi olduğundan yıllık iznin tamamen kullandırılması
düzenlenmiş durumda. Hatta bunu sağlamaya yönelik işverene tanınan
önemli bir hak var, o da işverenin yıllık iznin tamamını
kullandıracağı durumlarda, işçiyi yıllık izin kullanmaya
zorlayabilmesi. Yıllık izin bölünmeyecekse, işçi yıllık iznin ait
olduğu dönemi aşmamak şartıyla zorla izne çıkartılabiliyor.
Bununla birlikte işveren yıllık izni bölerek kullandıracaksa, işçi
ile hem kullanılacak dönem, hem de süreler konusunda anlaşması
gerekiyor.
Çünkü yıllık iznin bölünmesi tarafların anlaşmasına bağlı. Yıllık
iznin bölünmesi de sınırsız bir hak değil, bir parçasının
kesintisiz 10 gün olarak kullandırılması zorunlu. Geriye kalan
süreler bölünebiliyor.
AVANS İZİN MÜMKÜN
Belirtildiği gibi kanunda belirlenen izin sürelerini
kullanabilmenin temel koşulu o işyerinde en az bir yıldır
çalışmaktır. Bazen işverenler bir yılını doldurmayan çalışanlarına
da çalışan memnuniyeti adına avans izin kullandırma yoluna
gidebilmektedir. İşverenin işçiye peşinen yani bir yılı doldurmadan
yıllık izin vermesi mümkündür.
Bu uygulama tamamen işverenin inisiyatifinde. Dolayısıyla, işveren
istemezse bir yılı doldurmamış işçisine izin vermeyebilir. Bir yılı
dolmadan işçisine izin veren işveren, işçisi bir yıl dolmadan işten
ayrılırsa bu sürelere ilişkin ödediği ücretleri geri alma imkanının
bulunup bulunmadığı tartışmalıdır. Yargıtay yakın tarihli verdiği
bir kararında, “İşverenin işçiye kullandırdığı yıllık ücretli iznin
hak edilenden fazla olduğu öne sürülerek karşılığında parasal iade
talep etmenin yasal bir dayanağı yoktur” şeklinde hüküm kurdu.
Avans izin de iş sözleşmesinin bir yıl dolmadan sona ermesi halinde
fazladan kullanılan izin niteliği taşımaktadır. Karar doğrultusunda
düşünüldüğünde işverenlerin ileride hak kazanılacak izinden
düşürülmek şartıyla kullandırdığı avans izin uygulamasından
vazgeçmeleri muhtemeldir. Çünkü avans izin uygulamasında amaç ek
bir izin hakkı yaratmak değil, işçinin ihtiyacını gözeterek hak
edilecek izni belirli sınırlarla erken kullandırmaktır.
GERİ TALEP EDİLMESİ…
Yargıtay kararında fazladan kullandırılan iznin parasal iadesinin
talep edilmesinin yasal dayanağı olmadığını ifade etmiştir. Bununla
birlikte avans izin, kötüye kullanılmadığı sürece temelinde işçinin
lehine olan bir uygulamadır. Bu bağlamda taraflar arasında kurulan
sözleşme veya geçerli olarak yürürlüğe konulmuş sözleşme eki
niteliğinde bir belgede avans izin şartları belirtilmiş, işçinin
bunu kabul ettiği açıkça anlaşılabiliyorsa, işverenin bu belgeye
dayanarak işçiden kullandırdığı avans iznin erken sona erme
nedeniyle karşılığının istenmesine olanak tanınması yerinde
olacaktır. Aksine bir tutum işverenlerin bu yönde inisiyatif
kullanmalarını engelleyecektir.
İZİN KULLANIM KÜLTÜRÜ
İşyerlerinin büyük bir bölümünde yıllık izinler birikiyor. İşçi
eğer yıllık izinlerini kullanmadan ayrılırsa birikmiş bu izinlerin
parasını işten ayrıldığı tarihteki ücreti üzerinden alabilir. Bu da
işçilerde dahi yıllık izin kullanmama eğilimi yaratıyor. Fakat esas
olan yıllık izinlerin hak edildiği dönemden sonraki yıl içerisinde
tamamen kullandırılmasıdır. Yıllık izin bir hak olduğu kadar
işçinin dinlendirilmesi açısından bir iş sağlığı ve güvenliği
önlemidir. Bu nedenle yıllık izin kullanım kültürünün
yerleştirilmesi, bunun parasal alacağa dönüşmesinin istisnai bir
durum olduğunun vurgulanması yerinde olacaktır.
KAYNAK: NTV/PROF. DR. CEM KILIÇ